Open Monumentendag Stedum. Mede dankzij het mooie weer is op zaterdag 14 september de Open Monumentendag goed verlopen. Veel bezoekers namen een kijkje bij de deelnemende monumenten. De historische wandelroute werd naast wandelaars ook gebruikt door deelnemers op de fiets. We kunnen terugkijken op een zeer geslaagde dag. Bestuur Stichting Historie Stedum
De vlasfabriek werd in 1870 opgericht door de familie Pilon. In de omgeving van Stedum werd indertijd zo’n 190 hectare vlas verbouwd. In het bijgebouw stond een stoomketel die gestookt werd met afval van de vlasverwerking. In de fabriek werd het vlas gerepeld, gebraakt en gezwingeld. Hierbij werd het zaad verwijderd, zodat uiteindelijk de vezel overbleef. De zgn. vlaslint die hierbij ontstond werd verpakt in balen van 100 kg en afgenomen door spinnerijen in Twente. In de hoogtijdagen werkten er in het winterseizoen 30 à 40 mensen.
Voordat het vlas in de fabriek verwerkt kon worden, werd het geroot. Hierbij wordt het vlas in water gelegd. Dit gebeurde aanvankelijk in de sloten in de buurt van de fabriek tot de gemeente dit verbood vanwege stank en vissterfte. De familie Pilon kocht toen de boerderij Crolleheert, Bedumerweg 37. In het aangrenzende maar kon het vlas worden geroot. Watermolen ‘de Volharding’ deed vervolgens dienst het vervuilde water te malen naar het Westerwijtwerdermaar.
In de vlasschuur aan de Molenstraat werd het lijnzaad geschoond en op de beurs van Rotterdam verkocht. De vlasproductie stopt in 1935 door dumping van vlaslint door de Sovjetunie.
In de toenmalige vlasschuur is nu het vlasmuseum gevestigd.
André de Graaf Stichting Historie Stedum Foto: Vlasfabriek Stedum, Lopsterweg 43 ca. 1950. Fotograaf onbekend, collectie Klaas Pilon.
Het thema van Open Monumentendag dit jaar is Verbinding. In Stedum is daarom een historische wandelroute uitgezet. Deze gaat langs monumenten waarbij een gedenkplaat met informatie staat. De wandelroute verbindt bovendien de locaties die bezocht kunnen worden.
De locaties die open zijn op zaterdag 14 september van 10.00 – 17.00 uur:
De Vlasschuur, Molenstraat 14, ingang Triezenbergstraat
Bartholomeuskerk, Hoofdstraat 1
Niehof (bijschuur), Lopsterweg 2
Voormalige Rabobank, Stationsweg 1
Stichting Historie Stedum, Stationsweg 29a en 31
In de Vlasschuur is een tentoonstelling te zien van de vlasverwerking in Stedum tussen 1870 en 1935. De Batholomeuskerk heeft een rijke geschiedenis. Er wordt een film vertoond over Rombout Verhulst, de maker van het praalgraf van Adriaan Clant. Rombout Verhulst werd 400 jaar geleden geboren. In de bijschuur van Niehof is de tentoonstelling over Sien Jensema te bezoeken. In de voormalige Rabobank is een tentoonstelling over de geschiedenis van de bank. Bij Stichting Historie Stedum zijn, behalve het clubgebouw, ook het koetshuis annex lijkenhuisje geopend.
De historische wandelroute is te krijgen bij de deelnemende locaties, zowel digitaal als op papier. De route kan op elk gewenst punt beginnen en eindigen, maar is ‘gedacht’ vanuit de haven, vanwege de ruime parkeermogelijkheid.
Open Monumentendag is een landelijk evenement. Informatie over activiteiten op 14 en 15 september 2024 zijn te vinden op de website. Door Marketing Eemsdelta is een folder gemaakt met informatie over activiteiten in de gemeente Eemsdelta.
Artikel in De Stedumer van juni 2024. Het Krangeweersterpad heette in de volksmond Synagogegang. Het liep vlak achter de huizen langs aan het begin van de Bedumerweg naar de Campsterstraat, die nu Kampweg heet. Op de hoek van de Bedumerweg en de D. Triezenbergstraat stond de synagoge. Het pad is verdwenen en de huizen zijn gesloopt. Het laatste huis was op het laatst in gebruik als ‘Duivenhuisje’. De grond is bij de woningen Bedumerweg 10, 12 en 14 gevoegd. Op de kadastrale kaart zijn het pad en de percelen nog herkenbaar.
De synagoge is gebouwd in 1890. Het was de kleinste van Nederland, er konden zo’n 35 mensen in. De synagoge werd in 1935 gesloten. Bij het begin van de Tweede Wereldoorlog waren alle Joden al uit Stedum verdwenen. Er is sprake van dat in Stedum in de oorlog Russische krijgsgevangenen waren tewerkgesteld. Die zouden het meubilair van de synagoge hebben verwijderd. Bij de Gemeente Stedum was er over verdwenen inventaris niets bekend. Na de oorlog is de synagoge in gebruik geweest bij de firma Mars als opslagplaats voor bouwmaterialen. Het gebouw is rond 1965 gesloopt.
De gevelsteen van de synagoge maakt sinds 1998 deel uit van het Joods monument. Dit monument neemt een plaats in bij de Dodenherdenking op 4 mei.
André de Graaf Stichting Historie Stedum
’Synagogegang’ Krangeweersterpad 1910 Foto D. van der List
Artikel in De Stedumer van mei 2024. Het koetshuis en lijkenhuisje is gebouwd in 1890. De torenspits heeft vooraf nogal wat discussie opgeleverd, maar die kwam er toch. Er staan dan nog bomen langs de Stationsweg en er ligt een sloot.
Het had weinig gescheeld of het lijkenhuisje zou in de jaren ‘60 zijn gesloopt. De staat van onderhoud was slecht. De gemeenteraad had al tot afbraak besloten, maar de Provincie verbood dit. Het gebouw is toen versoberd. De torenspits werd verwijderd, een toegangsdeur werd dichtgemetseld en de andere werden voorzien van metalen kanteldeuren.
Het plan het gebouw te restaureren ontstond in 2013. Een ruime gift van een oudStedumer zette de zaak in 2015 in beweging. De Gemeente Stedum droeg het eigendom in 2016 over aan de Stichting Historie Stedum. Subsidie en giften van Stedumers zorgden voor extra armslag. In 2020 werd met hulp van een aantal vrijwilligers met de uitvoering begonnen. Het koetshuis en lijkenhuisje werd in 2022 volledig gerestaureerd opgeleverd en op 17 juni officieel geopend.
Op 4 mei vindt hier de Dodenherdenking plaats. De gedenksteen uit 2012 is weer op de voorgevel geplaatst: ‘Vrijheid is waardevol. Ter nagedachtenis aan burgers en militairen die sinds de Tweede Wereldoorlog in oorlogssituaties hun leven verloren’ Hierop ook de namen van de vijf oorlogsslachtoffers uit Stedum.
André de Graaf Stichting Historie Stedum (foto: Koetshuis met lijkenhuisje 1891)
Koninginnedag kan op 31 augustus 1945 eindelijk weer gevierd worden na vijf oorlogsjaren. Koningin Wilhelmina viert haar 65ste verjaardag. De optocht staat even stil voor het gemeentehuis. Links staat veldwachter Nikolaas Toonder (1895 – 1965). Wie er verder op de foto staan is onbekend. Wel is duidelijk dat de jongste kinderen voor het eerst meelopen in de stoet. De man rechts van Toonder roert de trom. Er is veel werk gestoken in voorbereiding.
Het gemeentehuis is in 1926 gebouwd en ontworpen door architect Jan Benninga in een strakke variant van de Amsterdamse School. Boven de entree het wapen van Stedum. Rechts op de foto een karakteristieke auto uit die tijd.
Na de oorlog wordt D. Triezenberg door het Militaire Gezag aangesteld als waarnemend burgemeester. Hij wordt in 1946 opgevolgd door Fokko Omta. Van 1955 – 1967 is Meindert Pool burgemeester. Sieto Mellema is de laatste burgemeester. In 1990 is de gemeente Stedum met die van Middelstum en ’t Zandt opgegaan in de gemeente Loppersum.
Toen Juliana koningin werd in 1948 werd Koninginnedag gevierd op haar verjaardag 30 april. Beatrix hield die datum aan, omdat zij op 31 januari jarig is. Na 2013 vieren we Koningsdag op 27 april, Alexanders verjaardag.
Vrijdagavond 19 April, tevens de dag dat Stedum werd bevrijd in 1945, vond er een rondgang plaats op 6 locaties waar verhalen werden verteld door familie van Stedumers die tijdens de 2e wereldoorlog verzet pleegden en die op schrift hadden op getekend wat ze hadden meegemaakt. Ondanks het gure weer waren er ca 80 belangstellenden die vanuit gebouw Moarstee hun tocht langs de locaties volgden om zo de verhalen van de sprekers aan te horen. Oranjevereniging en Stichting Historisch Stedum wil iedereen bedanken voor zijn medewerking aan deze mooie gedenkwaardige avond.
Helaas is het verhaal van Jan Woltjer over zijn vader Geert niet opgenomen omdat het te vochtig was door de regen. De tekst kun je hieronder downloaden. Verhaal over Geert Woltjer: https://ap.lc/HVRNg
Woensdag 17 april organiseerde Stichting Historie Stedum in het Hervormd Centrum haar jaarlijkse voorjaarsbijeenkomst voor donateurs en belangstellenden.
Het thema op deze avond was: Resultaten archeologisch onderzoek herinrichting deel Stedum. Gastspreekster drs. M.J.M. (Miranda) de Wit senior projectleider van RAAP Archeologie gaf een lezing in PowerPoint over de resultaten van een archeologische opgraving dat RAAP Archeologie had uitgevoerd bij de herinrichting van de Lopsterweg en de Weemweg tussen 28 april en 6 oktober 2022.
Bij het onderzoek zijn archeologische resten gevonden die dateren uit de periode middeleeuwen (vanaf circa de 10e eeuw) tot aan de late nieuwe tijd. Deze resten bestaan uit sporen (grachten, sloten, (paal)kuilen, funderingen, greppels) en uit vondstmateriaal (keramiek, metaal, glas, dierlijk bot, natuursteen en hout). De conservering van de sporen en vondsten is (los van het metaal) goed, de inhoudelijke kwaliteit van de resten is hoog.
Tevens gaf Luuk Tuinstra van de Stichting Vrienden van de Bartholomeüskerk Stedum een heldere uitleg over de activiteiten rondom 400 jaar Rombout Verhulst.
Het was een zeer interessante bijeenkomst voor de 45 aanwezigen.
Na de Tweede Wereldoorlog en in de jaren erna werd er weinig gesproken over de oorlog, verhalen erover werden voor zich gehouden. Wel werd op 5 mei de bevrijding gevierd met optochten door het dorp, op de site van Stichting Historie Stedum vind u in de beeldbank nog foto’s die hieraan herinneren.
Na de 60er jaren is men steeds meer bezig om verhalen op papier, digitaal en in podcasts op te tekenen. Verhalen over verzet, onderduiken, deportaties, concentratiekampen, en op beeld denk je aan diverse films en tv-series over de oorlog.
Ook in Stedum werden verhalen verteld en opgetekend over het verzet, razzia’s, aanslagen, onderduikers die werden verraden en weggevoerd naar plaatsen waar onderdrukking, dood en verderf heerste, en als men geluk had kwam men weer thuis bij de familie. En onderdrukking door de Duitse overheersers, die vooral na een aanslag van het verzet op één persoon het Groninger land ingingen om razzia’s te houden in en om de dorpen.
Het was vooral het verzet in georganiseerd verband dat de Duitse bezettingsmacht veel werk bezorgde, maar de verraders – waaronder veel NSB- ers – zorgden voor veel spanning in de dorpen en de steden: wie kon je vertrouwen en wie niet, dat was in de oorlogsjaren een gemeengoed.
Oranjevereniging en Stichting Historie Stedum gaan naar aanleiding van de vele verhalen van bewoners van Stedum op vrijdagavond 19 april een rondgang houden langs zes locaties door het dorp waar een spreker een oorlogsverhaal houdt n.a.v. een gebeurtenis in en om Stedum.
De bijeenkomst start in gebouw Moarstee om 18.45 uur, n.a.v. de grootte van de belangstelling gaan we bij zes locaties langs namelijk, Piet Slager (Hoofdstraat 35), Beukema (D.Triezenbergstraat 22), Gemeentehuis (Stationsweg 10), Pol (Stationsweg 58) en gebouw Stichting Historie Stedum (Stationsweg 29a), waar ook een rustpunt gecreëerd wordt. Bij de Vlasfabriek (Lopsterweg 43) zal de afsluiting zijn. Tevens is er een nazit; weer in Moarstee.
Peter Slager en Coby Nienhuis Stichting Historie Stedum en Oranjevereniging
Er zullen ook bij deze twee locaties verhalen verteld worden uit de Tweede Wereldoorlog:
Beste Lezer, Stichting Historie Stedum is bezig met het vastleggen van de historie van de Handelsvereniging in Stedum. We hebben oud-dorpsgenoot Jan Olthof bereid gevonden om daar een beschrijving van te geven. Naast het beschrijven van het wel en wee van de Handelsvereniging: ledenvergaderingen, organiseren winkelweken en Sint-Nicolaasacties enz. wil hij ook een beschrijving geven van de winkeliers, ambachtsmannen en uitvoerders van bedrijven in de loop der jaren. Voor het vastleggen van die geschiedenis heeft hij uw hulp als nazaten van deze mensen nodig!
Op de volgende vragen wil hij graag een antwoord: 1. Personalia van de stichter van het bedrijf? Naam, geb. datum, overlijden. 2. Wat was de aanleiding om het bedrijf te beginnen? 3. Ging aan de stichting een opleiding vooraf of werkervaring bij anderen. 4. Korte geschiedenis van het bedrijf: ontwikkeling in werkzaamheden, voor- en tegenslagen. 5. Was er een vervolg van het bedrijf binnen de familie. 6. Was er een vervolg door verkoop en aan wie. 7. Kent u nog speciale voorvallen die een aardige toevoeging aan het verhaal zijn. 8. Misschien wilt u uw antwoorden nog aanvullen met wat foto’s.
Bovengenoemde vragen zijn bedoeld als een verduidelijking waar Jan graag naar toe wil. Het gaat om een beschrijving van ieder bedrijf in Stedum, om die een plaats te geven in een boek over de Handelsvereniging van Stedum. Uw schrijven hierover kunt u sturen naar: Stichting Historie Stedum, Sint Annastraat 8, 9981 KP Uithuizen, of mailen naar info@historiestedum.nl.
P.S. Bijgevoegd treft u een verslag aan van het bedrijf Kruidhof om een indruk te geven van wat de bedoeling is. Download Geschiedenis Kruidhof.pdf